Vài điều cổ nhân xem trọng nhất trong nền giáo dục truyền thống

Hàn Dũ được xưng là “Đường Tống bát đại gia”, một trong 8 tác gia lớn nhất thời Đường – Tống, sánh ngang với Tô Đông Pha, Âu Dương Tu… Trong tác phẩm “Sư thuyết” (Tạm dịch: Nói về người thầy), Hàn Dũ cho rằng sự phát triển của giáo dục là cái gốc cho sự giàu mạnh của quốc gia và sự hưng thịnh của dân tộc, là điều kiện tất yếu cho sự an định của xã hội. Nền giáo dục truyền thống có lịch sử rất lâu đời, đã bồi dưỡng nên rất nhiều các bậc trí tuệ hiền năng, vừa có đức vừa có tài. Cũng trong “Sư thuyết”, Hàn Dũ chỉ ra rằng để việc giáo dục đạt được hiệu quả, làm tròn được nhiệm vụ mà nó gánh vác, cần phải coi trọng cả ba yếu tố sau.

Học trò phải tôn sư trọng đạo

Thân là học trò, như thế nào mới là có tinh thần học hỏi chân chính? Học trò đối với thầy của mình phải kính trọng, “tôn sư” là đạo đức cơ bản nhất mà người học trò phải có.

Trong nền giáo dục truyền thống đã hình thành một hệ thống chuẩn tắc tôn sư. Học trò nhập học, trước tiên phải làm lễ bái sư. Nghi lễ bái sư là chính giữa phòng học đặt một chiếc bàn, học trò bưng “chí” (vật dùng trong lễ gặp mặt thầy) đợi ở ngoài, thầy ra mời vào, học trò bước vào đặt “chí” lên bàn. Sau đó, trò hướng đến bài vị Khổng Tử quỳ lạy, rồi hướng về phía thầy quỳ lạy, thầy đứng vái đáp lại.

Hàng ngày trò cứ sáng sớm vào học, chiều tối ra về đều phải tới vái lạy thầy. Lúc học, khi thầy hỏi, trò phải đứng dậy khoanh tay trả lời, khi có yêu cầu nhờ thầy, cũng phải đứng dậy nói. Thầy giảng giải, học trò buông tay cung kính lắng nghe, thầy cho ngồi mới được ngồi.

Trong “Tống sử. Dương Thời truyện” có ghi chép lại câu chuyện “Trình môn lập tuyết” nổi tiếng. Chuyện kể rằng Dương Thời đời Tống vì muốn làm phong phú trí thức của mình đã buông bỏ quan to lộc hậu đi đến Dĩnh Xương, Hà Nam để bái Lý học gia Trình Hạo làm thầy.

Sau này Trình Hạo qua đời, Dương Thời cũng bước vào tuổi 40 nhưng ông vẫn có chí ham học, siêng năng nghiên cứu học vấn như trước. Để kế tục việc học, ông đã bái người em của Trình Hạo là Trình Di làm thầy.

Khi Dương Thời cùng người bạn của ông là Du Tạc đến Trình gia thỉnh giáo, Trình Di biết rõ hai người họ đến nhưng cố ý giả vờ ngủ, không để ý tới. Hai người thấy Trình Di tiên sinh đang ngủ, sợ làm ảnh hưởng đến giấc ngủ của thầy liền lặng lẽ lui ra ngoài cửa đợi.

Lúc Trình Di tỉnh dậy, thấy hai học trò vẫn đứng ngoài đợi thì giật mình hỏi: “Ô! Thế hai vị vẫn chưa đi sao?” Lúc này, ngoài cửa tuyết đã rơi dày hơn 1 xích, nhưng Dương Thời và Du Tạc vẫn kiên nhẫn, không mệt mỏi đứng đợi. Đây đã trở thành câu chuyện xưa “Trình môn lập tuyết” nổi tiếng, cũng là câu chuyện điển hình về tôn sư trọng đạo.

Trách nhiệm lớn nhất của người thầy là truyền dạy đạo lý

Nền giáo dục truyền thống đặt trọng tâm vào người thầy. Học trò phải tôn sư trọng đạo, nhưng điều kiện tiên quyết lại chính là người thầy phải trở thành người được học trò tôn kính.

Hàn Dũ viết: Người học thời xưa ắt có thầy. Thầy là người truyền đạo (truyền thụ đạo lý), thụ nghiệp (truyền thụ tri thức), giải hoặc (giải đáp những nghi vấn). Người ta sinh ra không ai là đã biết tất cả, ai chẳng có điều nghi hoặc? Có điều nghi hoặc mà không tìm thầy học, điều nghi hoặc ấy cuối cùng cũng không sáng tỏ được.

Khi bàn về đạo làm thầy, Hàn Dũ cũng viết rằng: Người sinh trước ta, nghe đạo ấy vốn trước ta, ta theo mà tôn làm thầy. Người sinh sau ta, nghe đạo cũng trước ta, ta theo mà tôn làm thầy. Ta theo cái đạo đó để học, ôi há lẽ nào biết được điều sinh trước sinh sau ta nhỉ. Vì thế cho nên không kể sang hèn, không kể lớn nhỏ, đạo thánh còn thì đạo thầy cũng còn vậy.

Con người đều không phải là vừa sinh ra đã có học thức nên đương nhiên sẽ có rất nhiều nghi vấn, thắc mắc. Một khi có nghi vấn thắc mắc mà không tìm học ở thầy thì sẽ không được giải đáp. Bởi vậy, trách nhiệm của người thầy chính là giảng giải những nghi hoặc cho học trò. Nhưng trước khi giải đáp những nghi hoặc ấy, người thầy phải truyền dạy đạo lý, dạy tri thức.

Hơn nữa, “giảng đạo” được xếp trước, “thụ nghiệp” xếp sau, cho nên việc giáo dục đạo lý cư xử và nhân sinh quan đúng đắn là trọng yếu hơn so với việc dạy tri thức.

Hàn Dũ cũng viết rằng cha mẹ yêu thương con cái sẽ vì chúng mà tìm người thầy tốt. Tuy nhiên nếu người thầy ấy chỉ truyền dạy cho trò thơ văn mà không truyền dạy đạo lý làm người thì kỳ thực đó cũng chưa được gọi là thầy.

Thời cổ đại còn có cách gọi Sư phụ (thầy cha). Đây là cách gọi đặc biệt trong tín ngưỡng. Gọi là Sư phụ bởi vì người thầy ấy truyền dạy Đạo lớn, không chỉ có thể ảnh hưởng đến một đời của người trò, mà còn là sự cứu rỗi, giải thoát. Người Sư phụ như vậy là người trả lời cho học trò những chỗ mê vĩnh hằng của nhân sinh như: Ta là ai? Ta từ đâu đến? Chết rồi thì sẽ đi về đâu? Liệu những điều phổ quát mà tín ngưỡng nhân loại nói tới như nhân quả, Thần linh, luân hồi… có là sự thật?

Người lớn trong gia đình phải gương mẫu tu dưỡng đạo đức

Sự khởi đầu của nền giáo dục truyền thống không phải là từ nhà trường, cũng không phải từ thầy cô mà là từ gia đình. Cổ nhân rất coi trọng nền tảng giáo dục gia đình.

Trong “Lễ ký” viết rằng: “Muốn trị quốc, phải tề gia, muốn tề gia, phải tu thân”, “Tu thần rồi mới tề gia, tề gia rồi mới trị quốc”, “Căn bản của thiên hạ tại quốc gia, căn bản của quốc gia là tại gia đình, căn bản của gia đình là tại bản thân”. Bởi vậy người xưa rất coi trọng giáo dục gia đình, cho rằng những người bề trên đều phải tu dưỡng đạo đức tốt đẹp làm gương cho đời sau.

Phương Hiếu Nhụ triều nhà Minh từng viết: Yêu thương con mà không giáo dục thì bằng như không thương, nếu không giáo dục thiện niệm và lương tri thì cũng bằng với như không giáo dục.

Giáo dục nhất định phải do sự phối hợp giữa thầy cô, cha mẹ và học trò mới đem lại kết quả tốt nhất. Học trò phải tôn kính thầy cô, thầy cô phải truyền dạy đạo đức chân chính cho học trò của mình, ngoài ra cha mẹ cũng phải làm gương cho con cái noi theo, như thế mới có được sự giáo dục tốt nhất.

Theo Vision Times tiếng Trung
An Hòa biên tập

Xem thêm:

• Phương pháp dạy con thành người tài đức của mẹ Khổng Tử
• Hơn 80 chữ cô đọng triết lý giáo dục con của Gia Cát Lượng
• Chuyện sử gia Tư Mã Quang giáo dục con giản dị, liêm khiết

Mời xem video: